کد مطلب:47320 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:17

گنجینه پرسمان » قرآن

قرآن كريم فلسفة تاريخ را چگونه معنا ميكند؟ با عنايت به فلسفة نظري و عملي تاريخ خصوصاً كتاب فقر تاريخگري اثر پوپر.

فسلفة تاريخ; يعني علم به تحولات و تطورات جامعهها از مرحلهاي به مرحلة و ديگر قوانين حاكم بر اين تطورات و تحولات، و به عبارت ديگر، علم به شدن جامعهها نه بودن آنها.(ر.ك: جامعه و تاريخ، شهيد مطهري، ص 73، انتشارات صدرا.)

قرآن كريم، كتاب هدايت بشر است و سبك خاصي دارد، كه با سبك كتابهاي تأليف بشر كاملاً متفاوت است. آنچه مربوط به هدايت آدمي است و در آن نقش دارد، قرآن فروگذار نكرده است، بنابراين آنچه از فلسفة تاريخ كه در هدايت نقش داشته مطرح كرده است.

از دعوت قرآن به مطالعة تاريخ بشر، بسياري از ديدگاههاي قرآن دربارة فلسفة تاريخ روشن ميشود. يكي از مسائلي كه در فلسفة تاريخ مطرح است، اين است كه آيا حوادث تاريخي جهان گزاف و تصادف است يا رابطة علت و معلولي بر آن حاكم است؟ مسألة ديگر اين است كه آيا انسان در مسير تحول تاريخ نقش دارد؟ مسألة ديگر اين است كه آيا قوانين ثابت و تغيير ناپذيري بر سرنوشت امتها حاكم است؟

قرآن در همة اين موارد، نظر دارد.

اگر حوادث تاريخي جهان گزاف و تصادف باشد، مطالعة تاريخ گذشته، به امروز هيچ ربطي پيدا نميكند; چون قضاياي تاريخي بر اثر تصادف است، در حالي قرآن بشر را به مطالعه تاريخ دعوت ميكند و نيز اصل تصادف را انكار كرده، اصل سنتهاي تاريخ را قبول ميكند و به آن تصريح مينمايد. اگر تاريخ سنن داشته باشد; ولي سنن آن از اختيار بشر خارج باشد و انسان نتواند درآن سنّتها نقشي داشته باشد و امري جبري محض باشد، ديگر درس گرفتن از تاريخ معنا ندارد پس از اين كه قرآن ميفرمايد: أَفَلَمْ يَسِيرُواْ فِي الاْ ئَرْضِ فَيَنظُرُواْ كَيْفَ كَانَ عَـَقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِم...;(يوسف،109) و آيه 9 سورة روم، آيه 44 سورة فاطر، آيه 21 و 82 سورة غافر، آيه 10 سورة محمد و... و انسانها را به درسآموزي از تاريخ گذشتگان فرا ميخواند، معلوم ميشود بر حوادث تاريخي، سنّتها حاكم است و انسان در آن سنتها نقش دارد.

از نظر قرآن صلاح، تقوا و اخلاص در تاريخ نقش دارد، بلكه نقش نهايي و پيروزي نهايي از آنِ حق است كَتَبَ اللَّهُ لاَ ئَغْلِبَنَّ أَنَا وَ رُسُلِيَّ إِنَّ اللَّهَ قَوِيُّ عَزِيزٌ ;(مجادله،21) وَ لَقَدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا الْمُرْسَلِين # إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنصُورُون # وَ إِنَّ جُندَنَا لَهُمُ الْغَـَـلِبُونَ (صافات،3ـ171)

قرآن، تاريخ را يكي از منابع شناخت معرفي ميكند و به تاريخ به چشم اجتماعي مينگرد و براي جامعه، مستقل از افراد، حيات، شخصيت، اجل و حتّي شعور و ادراك و وجدان قايل است و زندگي امتها را ماية بيداري ديگر اقوام ميداند تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَ لَكُم مَّا كَسَبْتُمْ وَ لاَتُسْ ئ‹َلُونَ عَمَّا كَانُواْ يَعْمَلُونَ ;(بقره،134و141) وَلِكُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ;(اعراف،34) قرآن، نكتة بسيار آموزندهاي در مورد سنتهاي تاريخي يادآور ميشود و آن اين كه مردم ميتوانند از سنن جاريه الهي در تاريخ، سرنوشت خويش را نيك يا بد گردانند. ...إِنَّ اللَّهَ لاَيُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّيَ يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِم...;(رعد،11)

پيرامون فلسفة تاريخ كتابهاي بسياري نوشته و ترجمه شده است. مانند فلسفة تاريخ تأليف شهيد مطهري، سنتهاي تاريخ، شهيد صدر، تاريخ از قرآن، آيت اللّه مصباح يزدي، مقدمهاي بر فلسفه تاريخ تأليف، دبليو. اچ. والنس، ترجمة ضيأ الدين علايي طباطبايي و... در پايان يادآور ميشويم چنان كه پرسش شما نيز اصلاح شده است كتاب فقر تاريخگري تأليف اچ. كار نبود. بلكه از نوشتههاي پوپر است.(ر.ك: مسألة شناخت، شهيد مطهري، ص 79 به بعد، انتشارات صدرا / قيام و انقلاب مهدي، همو، ص 9ـ24، انتشارات صدرا.)